Niks mis met zelf bomen aanplanten in bossen

Waarom we bomen moeten blijven planten

Belangenorganisatie Bos+ argumenteert waarom het planten van bomen een verantwoorde keuze is in de strijd tegen de klimaatverandering. Het is een reactie op het opiniestuk van bioloog Tobias Ceulemans die het planten van bomen als onduurzaam beschouwt, onder meer door de hogere CO2-uitstoot die gepaard gaat met boomplantacties.

Bert De Somviele

Directeur van BOS+, de Vlaamse organisatie die zich specifiek inzet voor bosbehoud, beter bos en meer bos in Vlaanderen.

Alweer straffe uitspraken deze week in de pers over het bos. Nu betrof het een opiniestuk op VRTNWS.be, waarin bioloog Tobias Ceulemans voorstelde om te stoppen met boomplantacties, en hij daarbij zelfs zover ging deze praktijk te bestempelen als greenwashing. 

 
Aangezien we met BOS+ al bijna 50 jaar pleiten voor meer en beter bos en we in die periode met tal van partners al meerdere miljoenen boompjes geplant hebben, zal het niet verbazen dat onze aandacht enigszins getrokken was… Maar we zijn altijd nieuwsgierig naar nieuwe inzichten en bereid om bij te leren. Een factcheck met een open maar kritische geest was dan ook aan de orde, om feiten van fictie te onderscheiden. 

De kern van Ceulemans’ verhaal bestaat eigenlijk uit de boodschap dat bomen planten om diverse redenen als onduurzaam beschouwd moet worden en dat spontane verbossing de voorkeur geniet, net als het zelf verzamelen van boomzaden om deze vervolgens uit te delen aan vrijwilligers om ze in de grond te steken. 

Alle grote bos- en natuurbeheerders in Vlaanderen betrekken vandaag hun plantgoed bij (onze uitstekende) Vlaamse bosboom­kwekerijen.

De argumenten die hij hiervoor aanhaalt, omvatten een aantal problematieken die hij ziet in de werking van boomkwekerijen, de extra koolstofuitstoot die veroorzaakt wordt door boomaanplantingen in vergelijking met andere vormen van bebossing, en een fenomeen dat hij “ecologisch absurde boomcombinaties” noemt. Tot slot vermeldt hij ook nog het courant gebruik van plastic wildbescherming bij bosaanplantingen.

Bomen van bij ons 

Over de door Ceulemans geopperde problematieken van de boomkwekerijen kunnen we kort zijn: die behoren tot een ver verleden. De auteur stelt onder meer dat de boompjes die in onze bossen geplant worden, veelal geïmporteerd worden uit Oost-Europa en hierdoor minder geschikt zijn voor onze klimatologische omstandigheden, en dat het gebruik van dit boomplantsoen vaak verantwoordelijk is voor de verspreiding van ziektes en invasieve exoten die meereizen met het plantgoed.

Onze boomkwekerijen leveren pionierswerk op vlak van geïntegreerde bestrijding van plagen en ziektes

Quod non: alle grote bos- en natuurbeheerders in Vlaanderen betrekken vandaag hun plantgoed bij (onze uitstekende) Vlaamse bosboomkwekerijen, die door een rigoureus systeem van zgn. "aanbevolen herkomsten" en door het kwaliteitslabel "Plant van hier" bovendien ook garanderen dat het om autochtoon plantsoen gaat, m.a.w. plantsoen dat opgekweekt is op basis van zaad en vruchten afkomstig uit zogenaamde zaadboomgaarden van bosbomen van topkwaliteit.

Het gaat dus om zaailingen die genetisch aangepast zijn aan onze lokale groeiomstandigheden. De bebosser moet trouwens beschikken over het bewijs van aanbevolen herkomsten als hij of zij aanspraak wil kunnen maken op de bebossingssubsidies. 

Onze boomkwekerijen leveren bovendien ook pionierswerk op vlak van geïntegreerde bestrijding van plagen en ziektes, beschikken over een degelijk werkende beroepsorganisatie en werken samen met bekende Vlaamse onderzoeks­instellingen en universiteiten. Ze krijgen dan ook internationaal erkenning voor de fytosanitaire kwaliteit van de boompjes die ze produceren.

Wij beschikken in elk geval over geen bewijs of wetenschappelijke studies waaruit blijkt dat de incidentie (opflakkeren, red.) van ziektes of invasieve exoten groter is bij bosaanplantingen dan bij spontane verbossingen of bezaaiingen. 

Dat de huidige vorm van bosaanplant, inheems, autochtoon en met een breed gamma aan boom- en struiksoorten vanuit kwaliteitsvolle kwekerijpraktijken, zou leiden tot genetische verarming is o.i. ook niet aangetoond. 

Integendeel, aanplanting kan een verbredend genetisch effect hebben in vergelijking met spontane verbossingen, bijvoorbeeld in landschappen die erg versnipperd zijn en waar nog weinig kwaliteitsvolle volwassen moederbomen te vinden zijn.

BOS+ kreeg overigens al signalen van de kwekerijsector dat deze zeer bereid is een bedrijfsbezoek te organiseren om in alle openheid te laten zien hoe het er in de praktijk aan toegaat en hoe rigoureus de opvolging van het plantsoen gebeurt. We verlenen daar graag onze steun aan. 

De hogere CO2-uitstoot van aanplanten in perspectief 

Een tweede bezorgdheid van Ceulemans is de hogere CO₂-uitstoot die gepaard gaat met boomplantacties, in vergelijking met spontane verbossingen en inzaaiingen. Daarbij willen we eerst en vooral benadrukken dat we niet tegen spontane verbossing en inzaaiing zijn. Dit zijn praktijken die – indien succesvol – inderdaad goedkoop en natuurlijk zijn en zeer zeker ook een lagere CO₂-uitstoot veroorzaken dan aanplantingen met plantsoen uit de kwekerij.

In het verleden bleef deze vorm van bebossing inderdaad wat onderbelicht, maar in het actuele bosbeheer krijgt spontane verbossing, vaak in combinatie met groepsgewijze clusters van aangeplante bomen – de zogenaamde "kloempen" – meer en meer een plaats. Alleen is het wel zo dat een succesvolle bebossing niet in alle omstandigheden even makkelijk op gang kan worden gebracht vanuit spontane verjonging of inzaaien.Een succesvolle bebossing kan niet in alle omstandigheden even makkelijk op gang worden gebracht vanuit spontane verjonging of inzaaien.

Video

Red je het klimaat door bomen te kappen? 

Dit recente artikel in onze Bosrevue illustreert bijvoorbeeld dat ook inzaaien om tot bebossing te komen zeker geen walk in the park is, en hetzelfde geldt voor spontane verbossing: onnatuurlijk hoge wildpopulaties, verregaande landschappelijke versnippering, hoge nutriënten­concentraties waardoor ruigtekruiden zeer lang kunnen overheersen, aanwezigheid van invasieve exoten (bv. Japanse duizendknoop), … Het zijn factoren die ervoor zorgen dat het meerdere jaren tot zelfs decennia kan duren vooraleer je, zeker op weilanden met een dichte grasmat, een spontane kwaliteitsvolle bosontwikkeling krijgt.

Dit plaatst de wat hogere CO₂-uitstoot van een aanplanting meteen in perspectief.

 Bovendien is dit verschil in CO₂-opslag in die beginfase in het totaalplaatje doorheen de volledige levenscyclus van het bos werkelijk als verwaarloosbaar te beschouwen. Ook in functie van de productie van kwaliteitshout, een grondstof die grote klimaatwinsten oplevert t.o.v. alle alternatieve materialen (metaal, steen, kunststof) kan het aangewezen zijn om aan te planten in plaats van spontaan te laten verbossen.

Het kan decennia duren vooraleer je, zeker op weilanden met een dichte grasmat, een spontane kwaliteitsvolle bosontwikkeling krijgt.

Een deskundig uitgevoerde bosaanplant en een bosbeheer dat ook een duurzame houtproductie realiseert kan daarbij perfect gecombineerd worden met maatschappelijke cruciale ecosysteemdiensten zoals biodiversiteitsbehoud en duurzaam recreatief medegebruik. Het CO2-argument van Ceulemans verliest nog meer zijn kracht omdat hij en passant ook betreurt dat er meer en meer stemmen oproepen om de kappingen in kader van de realisatie van open natuur in te perken. Als je bedenkt dat deze grootschalige natuurontbossingen vaak gepaard gaan met ingrijpende bodemverstoringen en plagwerken, en dat ze daarbij een CO₂-uitstoot veroorzaken die meerdere grootteordes hoger ligt dan de verschillen in uitstoot bij bebossing waar hij in zijn artikel naar verwijst, dan doet dit toch vragen rijzen over de oprechtheid van zijn bezorgdheid hierover. 

Het gebruik van plastic is niet ideaal 

Ceulemans stelt een pertinente vraag over het gebruik van (plastic) wildbescherming. Het klopt dat dit een verre van ideale techniek is, waarbij heel veel kunststof in de natuur gebracht wordt. Het is landschappelijk erg storend, het vergt nauwgezette opvolging om het plastic tijdig uit de natuur te verwijderen wanneer de boompjes groot genoeg zijn en er komt inderdaad een CO₂-kost bij kijken.

Momenteel zijn de plastic wildbeschermingen de best beschikbare, betaalbare technieken. Door de groeiende wildpopulaties is geen wildbescherming meer gebruiken in bepaalde regio’s van Vlaanderen echter niet langer een optie. Momenteel zijn de plastic wildbeschermingen (kokers voor de grotere grazers en netjes voor konijnen en andere knaagdieren) daarbij de best beschikbare, betaalbare technieken. 

Met BOS+ zijn wij actief onderzoek aan het voeren naar duurzamere alternatieven, maar dit is geen makkelijke zoektocht, omdat deze wildbescherming zeer strikte eisen stellen aan het materiaal op vlak van levensduur, stevigheid, gebruiksgemak, afbreekbaarheid, ... 

Voorlopig engageren wij ons met BOS+ om alle wildbescherming die we plaatsen ook weer weg te halen wanneer de bomen groot genoeg zijn, en we raden alle bebossers aan om dit ook te doen. Het is niet zo dat spontane verbossingen of inzaaiingen geen last van wildvraat of hongerige vogels zouden hebben

Het is trouwens ook niet zo dat spontane verbossingen of inzaaiingen geen last van wildvraat of hongerige vogels zouden hebben. Niets is minder waar: een uit de kluiten gewassen populatie van gaaien kan er al voor zorgen dat, zonder serieuze inspanningen om de boompjes te beschermen, alle zaai-inspanningen jarenlang teniet worden gedaan. En van reeën is geweten dat ze spontaan verjongde boompjes met even veel plezier opknabbelen als hun aangeplante broertjes en zusjes.

Voldoende expertise over boomsoorten

Tot slot verwijst de auteur naar wat hij "ecologisch absurde boomcombinaties" noemt. Het zal allicht wel gebeuren dat er een vreemde combinatie van boom- en struiksoorten aangeplant wordt, maar er zijn toch een aantal checks en balances die het risico hierop tot een absoluut minimum beperken. 

Eerst en vooral worden de meeste bebossingen in Vlaanderen uitgevoerd of tenminste begeleid door gedegen organisaties met heel wat expertise, zoals de terreinbeherende natuurorganisaties, de bosgroepen, de Vlaamse Landmaatschappij, het Agentschap voor Natuur en Bos, de provincies, BOS+, enz… 

Samen een bos aanplanten, creëert verbinding, sociale cohesie en mentaal eigenaarschap in de broodnodige strijd voor natuurbehoud en tegen klimaatverandering

Elk van hen beschikt over de nodige expertise om voor de bodem- en vochtigheidsklasse waar men zal aanplanten het geschikte bostype te selecteren en daar het juiste boom- en struiksoortenpalet voor samen te stellen. Daar zijn de voorbije jaren ook handige tools voor uitgewerkt, zoals de Bomenwijzer, die ook particulieren met minder bosexpertise op goede weg kunnen zetten. Bovendien zal het Agentschap voor Natuur en Bos bij de beoordeling van de subsidie-aanvraag ook een inhoudelijke evaluatie maken van het voorgestelde beplantingsplan, en waar nodig bijsturingen vereisen.

Tot slot nog dit: bomen planten is geen vrijblijvende activiteit, integendeel. Het is een diepgewortelde traditie met een sterk emotionele connotatie. Van bomen planten word je blij, en zeldzaam is de boomplantactie waar de planters, jong en oud, man of vrouw, steenrijk of minder welgesteld, na de geleverde arbeid niet met een grote glimlach en een zeer groot gevoel van tevredenheid hun kersvers beboste perceel aanschouwen.

Samen een bos aanplanten creëert verbinding, sociale cohesie en mentaal eigenaarschap in die broodnodige strijd voor natuurbehoud en tegen klimaatverandering die we met zijn allen moeten voeren. Dus ja, BOS+ gaat nog wel even door met bomen planten. 

Bomenplantacties geen goed idee?

Stop met boomplantacties

Bioloog Tobias Ceulemans, docent Conservatiebiologie aan de KU Leuven,is kritisch voor de populaire boomplantacties die in het kader van klimaatacties georganiseerd worden. Een studie van zijn onderzoeksgroep toont aan dat de opslag van CO2 (broeikasgas) in de bodem trager verloopt bij aanplanten in vergelijking met spontane bossen. Bomen planten kost volgens hem ook nodeloos meer geld en middelen van de al erg schaarse natuurbehoudsmiddelen.

Op de opinieblazijden van de VRT-webstek schrijft hij hierover:

We bevinden ons momenteel midden in het plantseizoen van bomen. Een goede zaak zal u denken, bomen slaan namelijk CO2 op, dus hoe meer, hoe beter! Bomen planten is een welkome afwisseling van het lijdzaam ondergaan van de dagelijkse negatieve berichten over het klimaat. Het biedt namelijk de kans om de mouwen op te stropen en zélf concreet actie te ondernemen.

Wellicht daarom dat steeds meer aanplantacties de kop opsteken die goedbedoelende mensen aantrekken om hun groene hart te verwarmen. Nochtans is een eenvoudige optelsom voldoende om in te zien dat het een typische greenwashing-illusie (oppoetsen van groen imago, red.) betreft. Volgt u even mee.

Plantgoed moet eerst ergens gekweekt worden. Dit vindt plaats op boomakkers waar de jonge boompjes dicht bijeen worden opgekweekt, vaak vanuit zaden van slechts enkele ouderbomen. Ze zijn dus genetisch nauw verwant en de gebruikelijke sterke natuurlijke selectiedruk valt bijna geheel weg. Jaarlijks worden duizenden boompjes besteld, dus er is veel kweekplaats voor nodig. Daarom worden ze vaak geïmporteerd uit grootschalige kwekerijen in het oosten van Europa. Hierdoor zijn het bomen die uit een ander, meer continentaal klimaat komen.

Foto Editiepajot/Felix Merckx©

Wat is er mis met dit plaatje? 

1. Bodems verstoren, zoals op akkers, veroorzaakt CO2-uitstoot van organische stof in de bodem.
2. De boompjes moeten worden verzorgd op grote kwekerijen -dit gebeurt met tractoren- en moeten vervolgens worden verplaatst naar de plantlocaties (tweemaal CO2-uitstoot, zeker bij transport vanuit Oost-Europa). De kwekerij neemt bovendien ruimte in beslag die anders misschien door een écht bos of andere natuur ingenomen kon worden.
3. De boompjes zijn vaak aan elkaar verwant en worden dicht bij elkaar gekweekt wat een ideale broeihaard is voor ziekteverwekkers.
4. De boompjes worden soms met de schop geplant, maar ook met een machinale bodemboor. Opnieuw bodemverstoring met CO2-uitstoot én CO2 uitstoot door machinaal planten.
5. Een boomaanplant wordt achteraf met bosmaaiers gemaaid zodat ruigtekruiden de jonge boompjes niet overwoekeren. Weerom: CO2-uitstoot.
6. Er wordt rond de boompjes meestal een plastic beschermgaas gebonden tegen vraat. Nogmaals CO2-uitstoot voor de plasticproductie! Bovendien belandt het plastic in de natuur aangezien deze gazen zelden of nooit worden verwijderd voor ze geleidelijk afbrokkelen en in het milieu verdwijnen.
7. Tot slot gebruikt men in aanplanten meer dan eens ecologisch volledig absurde boomcombinaties en vind je steevast invasieve exoten in de aanplanten zoals late guldenroede die onverhoopt meekomen met het plantgoed.

Je hoeft geen wetenschapper te zijn om te begrijpen dat vooraleer het aangeplante boompje zijn eerste CO2 opslaat, hij eerst al zijn eigen aanzienlijke koolstofvoetafdruk moet compenseren.

Als de aanplantactie geen ziekten of invasieve soorten vanuit de kwekerijen introduceert. Kijk maar naar onze es, die door een invasieve schimmel massaal afsterft met daardoor bijkomende CO2-uitstoot. Ons meest recente onderzoek toont aan dat er tot driemaal meer ziekteverwekkende schimmels in aanplanten aanwezig zijn dan in spontane bossen. Dit onderzoek wees ook uit dat CO2-opslag in de bodem trager verloopt in aanplanten dan in spontane bossen. Het behoeft geen betoog dat aanplanten geld kost en dit terwijl men evengoed de onvermijdelijke spontane verbossing kan afwachten vanuit de spreekwoordelijke hangmat.

Aangezien bomen in onze streken sowieso spontaan opschieten, zijn boomplantacties daardoor nog eens zo ironisch. Bomen planten is alleen in specifieke omstandigheden wenselijk, bijvoorbeeld in de tropen waar het plaatselijk microklimaat ongeschikt geworden is, in stedelijke omgevingen, voor het behoud van waardevolle relictpopulaties of voor houtvesterij met het oog op kappen voor houtproductie. 

Het behoeft geen betoog dat aanplanten geld kost, zowel voor de aankoop van plantgoed als voor de arbeidsuren, en dit terwijl men evengoed de onvermijdelijke spontane verbossing kan afwachten vanuit de spreekwoordelijke hangmat. Samengevat: geen werk, minder ziekten, geen plastic, snellere CO2-opslag en geen extra CO2-uitstoot... Wat wil je nog meer?

Natuurbeheerorganisaties zwichten helaas steeds vaker onder druk van de publieke opinie

Enige kritische reflectie van onze natuurorganisaties of goedbedoelende besturen en verenigingen die bomen planten lijkt daardoor aangewezen. Natuurbeheer­organisaties zwichten helaas steeds vaker onder druk van de publieke opinie.

Zo stoppen ze meer en meer met het plaatselijk noodzakelijke kappen van bomen voor biodiversiteitsherstel. Hun reeds te schaarse middelen worden daarnaast eerder in deze nodeloze boomplantacties gestoken om hun publiek imago te greenwashen, dan in detailbeheer om onze laatste noodlijdende biodiversiteitsrelicten te behouden.

En dat terwijl deze ‘’publieke opinie’’ opgezweept wordt door een beperkte groep mensen die sociale media gebruiken om misleidende of foutieve informatie te verspreiden.

In plaats van boomplantacties kan men evengoed bossen uitbreiden door "eekhoornactiviteiten" te organiseren

Wat dan met de (terechte) publieke verzuchtingen om iets voor het klimaat te doen? In plaats van boomplantacties kan men evengoed bossen uitbreiden door "eekhoornactiviteiten" te organiseren waarbij je duizenden eikels (of andere zaden van bomen) uitdeelt die kinderen en volwassenen de grond in kunnen stoppen (net als een eekhoorn doet). 

Men kan gemakkelijk én gratis de zaden massaal verzamelen in lokale bossen, de bodem wordt niet te veel verstoord en machines zijn onnodig. Zulke activiteiten kunnen even goed een positieve duw geven aan het imago én zijn veel ecologisch verantwoorder. Beeld je maar eens in: de directeur van Natuurpunt vzw, onze kersverse minister van Omgeving of de burgemeester van je gemeente verkleed als eekhoorn: uitstraling en plezier verzekerd!